NIEZNANE GROBY MEGALITYCZNE W DOLINIE RADWI (MOSTOWO, GM. MANOWO, STANOWISKA 1 i 2)

W maju 1999 roku na południowej krawędzi doliny rzeki Radwi (obecnie jezioro Rosnowskie — zbiornik powstały w wyniku sztucznego spiętrzenia rzeki na odcinku od Grzybnicy do Rosnowa) odkryto dwa nieznane dotąd neolityczne groby megalityczne (ryc. 1), nie notowane w archiwaliach i literaturze przedmiotu. Obydwa zaliczyć można do „klasycznych" dla neolitycznej kultury pucharów lejkowatych (KPL) grobowców bezkomorowych. Stanowiska położone są w odległości 1 km od siebie, w środkowej części doliny Radwi, dopływu Parsęty, we wschodniej część Równiny Białogardzkiej (wg regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego 1980, s. 271), na pograniczu z Wysoczyzną Polanowską i Pojezierzem Bytowskim, Grobowiec oznaczony jako Mostowo, stanowisko 1 (ryc. 2), położony jest ok. 500 m na południe od obecnego brzegu jeziora Rosnowskiego, ok. 4 km na wschód od torów kolejki wąskotorowej, przy trasie rowerowej (droga leśna) z Rosnowa do Mostowa (obszar AZP 17 — 22, nr stanowiska na obszarze 86). Jego długość wynosi ok. 50 m, szerokość czoła ok. 5 m, w rzucie poziomym jest trapezowaty lub może nawet trójkątny, głazy tworzące obstawę jego czoła dochodzą do 1 m wysokości (ryc 4). Dobrze zachowany jest kamienno — ziemny nasyp o wysokości ok. 1 m w części czołowej. „Ogon" częściowo zniszczony został przez drogę leśną. Grobowiec zorientowany jest dłuższą osią po linii północny-zachód / południowy-wschód (NW - SE).

Drugi grobowiec, oznaczony jako Mostowo, stanowisko 2 (ryc. 3) odkryto ok. 1 km na wschód od pierwszego (obszar AZP 17 - 23, nr stanowiska na obszarze 22). Jest on dużo gorzej zachowany. Czytelne na powierzchni są tylko 4 głazy „czoła", 4 kamienie obstawy bocznej (południowo — zachodniej) oraz 1 kamień „ogona" (?), długość obiektu ok. 45 rn (?), szerokość „czoła" zapewne również ok. 5 m, nasyp nieczytelny. Oś dłuższa obiektu zorientowana jest po linii północny-zachód / południowy-wschód (NW - SE).

Prospekcja terenu po obu stronach jeziora Rosnowskiego, podczas której odkryto liczne „rumowiska" kamienne, wskazuje, że odkryte dwa grobowce mogły być częścią większego kompleksu cmentarzysk, niestety w większości już zniszczonych. Budownictwo megalityczne jest jednym z bardziej efektownych zjawisk w pradziejach Pomorza, w których tylko niewielka liczba obiektów poszczycić się może własną terenową formą krajobrazową. Niestety właśnie takie obiekty najbardziej narażone były na zniszczenie, a te nieliczne, które mimo to dotrwały do naszych czasów wymagają szczególnej ochrony konserwatorskiej. Z co najmniej 200 zarejestrowanych na 73 cmentarzyskach w XIX i XX wieku „megalitów" (Sprockhoff 1967, Siuchniński 1972) zachowały się pojedyncze obiekty. Niewiele z nich zostało profesjonalnie przebadanych (13 obiektów, większość jeszcze w latach przedwojennych: jeden grobowiec w Borkowie, dwa groby w Dąbrównie oraz jeden w Karsku przez E. Sprockhoffa, jeden grobowiec w Borkowie przez W. Boegego, cztery grobowce w Kłębach - Barnisławicach przez A. Vossa, dwa groby w Karsku oraz po jednym w Krępcewie i Dolicach przez T. Wiślańskiego), a z najlepiej obecnie rozpoznanej grupy łupawskiej z co najmniej 25 znanych cmentarzysk wykopaliskowo zbadano tylko 5 stanowisk (Wierzbicki 1999, tam wcześniejsza literatura).

Z danych archiwalnych wynika, że najbliższe terytorialnie grobowcom z Mostowa obiekty megalityczne to domniemany grób z Dargini, gmina Bobolice (ok. 6 km na południe od Mostowa), cmentarzysko megalityczne w Borkowie, gmina Malechowo, położone na Równinie Słupskiej, ok. 25 km na północ od Mostowa (jedno z nielicznych cmentarzysk zachowanych do dziś) oraz nie istniejący już obiekt w Skroniach, gmina Gościno (ok. 40 km na zachód od Mostowa) położony w zachodniej części Równiny Białogardzkiej (na granicy z Równiną Gryficką - Kondracki 1980). Chronologia obiektów w Mostowie nie jest oczywiście możliwa do uściślenia bez badań wykopaliskowych. Generalnie grobowce bezkomorowe datowane są na Pomorzu od fazy FN I C - FN II wczesnego neolitu północnego (przełom III i IV tysiąclecia conv. bc) po początkowe fazy środkowego neolitu północnego (MN I-II, m.w. do połowy III tysiąclecia conv. bc).

KOSZALIŃSKIE ZESZYTY MUZEALNE T. 23 - ODKRYCIA - NABYTKI - Jolanta Ilkiewicz, MUZEUM W KOSZALINIE